Gordion Düğümü
efsanesi, Friglerin başkenti Gordion’un kuruluşunu, kral Midas’ın
hükümdarlığının başlangıcını ve atılan düğümün MÖ 333’te şehre gelen Büyük
İskender tarafından çözülmesini anlatan popüler bir hikâyedir. Bu hikâyenin
ortaya çıkışı Büyük İskender dönemine yani onun tarihçilerinin ilk kez
kayıtlara geçirmesinden ve daha sonra Yunan ve Romalı kaynaklardan
olan Flavius Arrianus (MS 1.-2. yy) (İskender'in Seferleri.
2.3.1–8), Curtius (3.1.11–18), Plutarkhos (İskender.
18.1–2) ve Marcus Junianus Justinus (MS 3. yy) (Epit. 11.7.3–16)
tarafından günümüze ulaşmıştır (Burke, 2001; Roller, 1984). Dolayısıyla bu
efsanenin birçok farklı anlatımı bulunmaktadır. Burada yaygın bilinen anlatımı
aktarılacaktır.
Efsaneye göre,
Frigyalı yoksul bir çiftçi olan Gordios,
bir gün tarlasını sürerken bir kartal gelir ve gün batımına
kadar pulluk boyunduruğunun üzerinde öylece durur. Bu durum karşısında şaşıran
Gordios, kâhine danışmak üzere yola çıktığında kehanet yetenekleri bulunan genç
ve güzel bir kadın ile karşılaşır. Kadın ona gördüğü şeyin kral olacağına
işaret ettiğini söyler. Kadınla daha sonra evlenir. Sonra bir gün
Gordios arabasıyla Friglerin karışıklık içinde olduğu kente girer. Friglerin
daha önce “bu karışıklıktan nasıl kurtuluruz” diye kâhine danıştıkları ve
kehanete göre “şehre gelecek olan bir araba Frigler’in iç savaşına son
verecek bir kralı da beraberinde getirecek” denildiği için Frigler
Gordios’u kralları ilan eder. Gordios da bir şükran borcu
olarak arabasını, kızılcık ağacından yapılan, hiç kimsenin çözemeyeceği kadar
karmaşık bir düğüm ile Gordion akropolündeki tapınağa bağlar. Böylece Friglerin
ilk kralı seçilen Gordios, şehrin de kurucusu olur ve isminden dolayı şehir
Gordion adını alır. Gordios’un düğüm attığı bu boyunduruğu yıllar geçse de
kimse çözemez ve halk arasında artık bir efsaneye dönüşür. Gordion’da
yaşayanlar arasında yaygın bir geleneğe dönüşen “düğümü kim çözerse Asya’nın hâkimi olacağı” kehaneti dile getirilir. Bu
kehanetten MÖ 333’te Gordion’a geldiğinde haberdar olan Büyük İskender (MÖ 356–323), bu
kördüğüme dönüşen düğümü çözmeye çalışır fakat düğüm öylesine karmaşık bir hal
almıştır ki işin içinden çıkamaz. Yoğun kalabalığın gözleri önünde düğümü
çözemeyeceğini anlayınca itibarının sarsılmaması amacıyla bir kılıç darbesiyle
keserek, çözdüğünü ilan eder. Bu düğümü çözdükten sonra gerçekten de kehanette
söylendiği gibi Asya’nın hâkimi olur. İskender, neredeyse Hindistan’a kadar
uzanacak topraklar üzerinde bir imparatorluk kurar. Fakat denilir ki düğümü
kısa yoldan kılıcıyla kesip attığı için ömrü de kısa sürmüş ve 33 yaşındayken
Babil’de hayatını kaybetmiştir (Roller, 1984; Sevin, 2003).
Friglerin başkenti
Gordion’dan geçen ve ünlü Frig kralı Midas’ın babası olan Gordios’u konu alan
bu hikâyede Büyük İskender’in bu düğümden/kehanetten nasıl haberdar olduğu
tartışmalıdır. Fakat yaygın olarak antik dönem yazarları, Gordion’un Sardes’ten
İç Anadolu’ya uzanan ve Pers başkentine kadar uzanan Kral Yolu’nun
tam merkezindeki stratejik konumundan dolayı İskender’in buraya geldiğini
aktarır. Gordion’a geldiğinde, tapınağa düğümle bağlı arabanın ve kehanetinin
bilgisine sahip olur ve onu kalabalığın önünde kendini ispatlamak amacıyla
çözmeye çalışır.
Gordion Düğümü
hikayesinin günümüze yansıması Türkçe ve İngilizce dilleri üzerinde
görülebilmektedir. TDK sözlüğünde geçen “düğümü (veya düğümünü) çözmek” deyiminin Anadolu’nun kadim
halklarından Frigler’e ilişkin olan Gordion Düğümü’nden kaynaklanabileceği
düşünülmektedir. Deyimin anlamında görülen “anlaşılmaz bir şeyi anlaşılır
duruma getirmek” (TDK, 2021) şeklindeki tanım da bu görüşü
desteklemektedir. Ayrıca bu hikâyenin yüzyıllar boyunca aktarılarak günümüze
gelmesi ile gelenekselleşerek İngilizce diline de giren “cutting the Gordian knot (Gordion
Düğümü’nü kesmek/çözmek)” deyimi de çetrefilli bir sorunu hızla
kökünden halleden kişiler için kullanılır (Encyclopedia Britannica,
2021).
Kaynakça:
Kavak, M. (2021). Frig
Dini ve Mitolojisi. Çakmak, T. F. (Ed.). Turist Rehberleri İçin Genel
Mitoloji(s. 389-408) İçinde. Ankara: Detay Yayıncılık.